Şanlıurfa İlimiz 12 Kasım 2012 tarihi itibarıyla Büyükşehir yasa tasarısı, Türkiye Büyük Millet Meclis (TBMM) Genel Kurulunda kabul edilerek 6360 sayılı kanun olarak yasalaşmıştır. Bu yasa ile birlikte Şanlıurfa Büyükşehir olmuştur.

Şanlıurfa İl’i Karaköprü, Eyübiye, Haliliye Merkez İlçeler olarak kısma üç (3) kısma ayrılarak, Siverek, Viranşehir, Birecik, Halfeti, Suruç, Akçakale, Hilvan, Ceylanpınar, Bozova ve Harran’dan oluşmak üzere on üç (13) tane belediyelik şeklinde oluşmuştur.

Şanlıurfa İl ve İlçelerin tümünde Canbeyli Aşireti olarak yaşamaktadırlar. Canbeyli Aşireti genel olarak Karaköprü, Haliliye, Eyübiye, Bozova, Hilvan ve Siverek merkezlerinde ikamet etmektedirler. Bunun yanında Karaköprü, Haliliye, Bozova, Hilvan ve Siverek kırsal mahallelerinde de ikamet etmektedirler. Şanlıurfa’nın Canbeyli’leri genellikle Kürtçe konuşmaktadırlar.

Canbeyli Aşireti’in tarihi bilgileri Araştırmacı Yazar İsmail UÇAKÇI söyle izah etmektedir. Canbeyli Aşireti Oğuzdur ve Oğuzların Karaevli boyuna mensuptur. Bunu tarih otoritesi ve gelmiş geçmiş Türk tarihinin en önde gelenlerinden olan Faruk SÜMER hocam Bozoklu Oğuz Boyları Eserinde açık seçik açıklamıştır. Bunun yanı sıra Türk Tarih Kurumu Eski Başkanı Yusuf Hallaçoğlu Anadolu Aşiretleri Kitabı Eserinde de Canbeyli Aşiretine de yer vermiştir. Canbeyli Aşiretini, Osmanlı Arşivlerinde açık seçik şekilde açıklamıştır. Eski Osmanlı Arşivleri Genel Müdürü Rahmetli Cevdet TÜRKAY Anadolu da Aşiret, Oymak ve Cemaatler atlı dev eserinde Canbeyli Aşiretinin Türkmen ve Oğuz olduğunu nerelerde yurt tutuğunu eserinde açıklamıştır.

Kısaca bu bilgileri aktardıktan sonra Canbeyli Aşiretinin Anadolu’ya gelişi ve dağılımı ne şekilde gelişmiştir.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu Hükümdarı Büyük Komutan Sultanı Muhammed Alpaslan’ın 26 Ağustos 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi için ordusuna katılmak üzere tüm Boyları, Beylikleri, Obaları davet ederek, bu davete Canbeyli’lerin Obası da Halil bey himayesinde bu savaşa katılmışlardır. Malazgirt Zaferi sonrası Canbeyli’leri yurt edinilmesi için Anadolu’nun güney kesimine gönderdi. Erzurum, Elazığ, Bitlis, Bingöl, Diyarbakır, Şanlıurfa’ya doğru ve bir kısmı da Karadeniz’e doğru şuan ki Samsun dolaylarına gitmelerini fermanla bildirmiştir.

Anadolu’nun Köklü ve en büyük Aşiretlerinden olan Canbeyli Aşireti 1071 Malazgirt Meydan Muharebesinin Zaferiyle Anadolu’ya ayak basmış oldu.  

Canbeyli Aşireti Konar Göçer topluluklar olduğu için Osmanlı İmparatorluğunda toplumu oluşturan asli unsurlardandır. Canbeyli Aşiretinin önemli sayıdaki insan ve hayvan nüfusuyla İmparatorluk içinde her zaman dikkat çeken bir konumda olmuşlardır. Canbeyli Aşiretinin, “Konar Göçerlerin” esas meşgaleleri hayvan beslemek olmakla beraber, sınırlı orandaki zirai faaliyetler yanında sahip oldukları develer sayesinde taşımacılık sektöründe de rol oynamaktaydılar. Osmanlı İmparatorluğu, Konar Göçer Cemaatlerin “Obalara” her birine yaylak ve kışlak alanları belirli olan bir yurt veriyor. Bu yurdun sınırlarını belirleyerek tahrir defterlerine kaydediyordu. Konar Göçerler böylelikle, kendilerine tahsis edilen yaylak ve kışlak sahalarında mevsimsel hareketlerini gerçekleştiriyorlardı. Bu topluluklardan biri de konumuz olan Canbeyli Aşireti'dir. Canbeyli Aşiretinin kayıtları Osmanlı İmparatorluğu Arşivlerinde mevcuttur.  

Canbeyli Aşiretinin, kolları genişleyerek Orta Anadolu'ya gelip yerleşmiş Konar Göçerlerdendir. Yaşam sahaları güney ve kuzey ekseninde Konya'nın kuzeyinde kalan Bolvadin, Yunak, Cihanbeyli İlçe hattının kuzey kısımlarından başlayarak Ankara Polatlı'ya, batı ve doğu ekseninde ise Afyon Emirdağ'dan, Konya Kulu İlçesi dışarda kalmak koşuluyla Tuz Gölü'ne kadar uzanmaktaydı.

Canbeyli Aşireti bu sahada kendisi dışında kendine bağlı olan sekiz aşiret veya cemaatle birlikte kışlak ve yaylak hayatı sürmekteydi. Aşiretin peyder pey Orta Anadolu’ya gelip yerleşmeleri 1600'lü yılların ortalarına rastlamaktadır.  

Bilhassa Anadolu'da Celâli Hareketlerinin yarattığı düzensizliğe bağlı olarak boşalan köylerin, Kayseri & Malatya hattında yaşamakta olan pek çok Konar Göçer gibi Canbeyli Aşireti ve bağlantılarının da bu süreçte Orta Anadolu'ya şimdi ki Konya Cihanbeyli'den Ankara Polatlı'ya kadar olan sahada yerleşmelerinin önünü açmıştır.

Bu Aşiretle beraber, Osmanlı döneminde Anadolu'da yaşam sürmüş olan bazı konar göçer teşekküller hakkında yapılan çalışmaların hem keyfiyet ve hem de Cemiyet açısından maalesef istenilen ilmi düzeyde olmadığı söylenebilir. Bunlardan biri de Canbeyli Aşireti'dir.

 Bu çalışmada, Selçuklular önderliğinde başlayan Anadolu'yu yurt tutma faaliyetleri kapsamında Selçuklular ile birlikte çeşitli sebeplerle Anadolu'ya gelip yerleşen Konar Göçer toplulukların zamanla Batı Anadolu nihayetine kadar yayılmalarının tarihi seyri ele alındıktan sonra Konar Göçer toplulukların İmparatorluk tarafından iskân edilmelerinin sebepleri ve iskân hareketlerine dayalı faaliyetlerin hem İmparatorluk hem de Konar Göçerler zaviyesinden nasıl bir seyir izlediği kısaca ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Canbeyli Aşireti uzun yıllar Anadolu’nun bu kadim topraklarını yurt edindiler. Büyük Selçuklu İmparatorluğundan sonra Anadolu’ya Osmanlı İmparatorluğu hakım oldu. Osmanlı İmparatorluğuna da uzun zaman hizmet ettiler. Osmanlı Padişahları Konar Göçer hayatı yaşayan Canbeyli Aşireti “Dönemin Osmanlı Padişahı Sultan II.Mustafa Han veya Mustafa Gazi Han” Miladi 1698 yılında (Hicri 1109 Yıllında) bir fermanla şuan ki Suriye’nin Rakka şehrine sürgün edilmiştir. Canbeyli’ler savaşçı bir millet olduğu için bir kısmı Padişah Fermanını dinlemeyerek gizlide olsa Anadolu içlerinde bulunan bazı akrabalarının yanına doğru gitmeye çalıştılar. Şanlıurfa’ya gelip tekrar yerleşenler hariç tüm Canbeyli Aşireti, Gaziantep, Kilis, Adana, Adıyaman Osmaniye, Kahramanmaraş, Aksaray, Çorum. Çankırı, Karaman, Konya, Kırıkkale, Ankara’ya kadar uzanarak yol almışlardır.

Şanlıurfa’ya gelenler ise beli bir dönem sonra yine bir Osmanlı fermanıyla “28 şevval 1113 Hicri tarihli bir Osmanlı fermanıyla Şanlıurfa-Suruç-Birecik kervan yolu üzerinde bulunan Çarmelik Hanı’nı ve civarında Yoğunburç, Tozluca, köyleri sınırları içindeki eşkıya’ya karşı konuşlandırılmışlardır.” Şanlıurfa Bozova, Suruç ve Birecik yol güzergâhın da bulunan Çarmelik Hanı’nı Canbeyli Aşiretine vererek işletmesi ve güvenliğini sağlamıştır. Canbeyli Aşireti, belli bir zaman sonra Şanlıurfa’nın içlerine doğru eski yerleşim yerlerine çekilmişlerdir.

Canbeyli, Cihanbeyli, Canbek Aşireti Şanlıurfa İl’i Karaköprü, Haliliye, Eyyübiye, Siverek, Hilvan, Bozova İlçelerin Merkez ve (Kırsal Mahallelerinde) köylerinde ikamet etmektedirler. Bu Aşiret Şanlıurfa Kurtuluş Savaşına katılarak savunmasındaki yerini almışlardır. Şanlıurfa İl merkezinin ve kırsal mahallelerinde (Köylerinde) bulunan Canbeyli’ler, Karaköprü İlçesine bağlı Canbek “Demircik”, Dört Mağara, Çıtıkale, Büyük Kemoğlu, Küçük Kemoğlu, Topık, Bazik gibi köylerinde genellikle ikamet ettiklerini bir çırpıda sayabiliriz.

Canbeyli Aşireti hakkında yapılan ve kaynak değeri taşıyan ilmi çalışmalar kısaca özetlendikten sonra Canbeyli Aşireti'nin meskûn olduğu coğrafyanın fiziki sınırları ile aşiretin idari, sosyal ve iktisadi hususiyetleri dile getirilmiş, aşiretin taşıdığı sosyal ve iktisadi potansiyel ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Şanlıurfa da bulunan Aşiretlerle ilgili büyük ve geniş kapsamlı bir çalışma gazetemiz tarafında yürütülmektedir. Bu çalışma tamamlandığı zaman siz okurlarımıza sunacağız.

Haber: Yakup CANBEYLİ (TEPE) Gazeteci & Araştırmacı (Spor Yazarı)