Insan denilen varlık yaratılmışların en muaama, en karmaşık  bir varlığıdır. Diğer canlı varlıklardan üstün, farklı özeliklere sahiptir. Çünkü, akıl, bilgi, zeka ve yetenekleri vardır. Ama ne yazık ve acıdır, genelleme yapmadan dersek, insan  bencildir, egoisttir. Kur'an ifadesiyle zalimdir. Zaten Allah ilk insanı yarattığı zaman, Melekler Rabbimiz biz sana itiaat ediyoruz, niye kan dökücü bir varlık yaratiyorsun dediler. Allah onları iyilik ve kötülükle imtihan edeceğim demiştir. Insanlık tarihi boyunca insan grupları çoğu kez hak hukuk tanımamışlardır. Sürekli kan dökmüşler, savaşmışlar, birbirlerini acımasızca öldürmüşlerdir. Emperyalist Rusya'nın Ukraynaya saldırısında şimdiye kadar her iki tafartan bir milyon insan öldürülmüştür. İsrail bir yıldan fazladır, Gazze'de elli binden fazla insanı çoluk çocuk demeden öldürmüştür. İslam ve insanlık alemi bu barbarlığa, vahşete son tahlilde maalesef seyırcı kalıyor. Müslümanlar ise kendi aralarında sunni, alevi ayrımı yaparak savaşıyor,  birbilerlerinin kafalarını keserek zalimce öldürüyorlar. Kafa kesmek, baş kesmek,  ne demek, bir canavarın yaptığından daha vahşettir. Çünku Yırtıcı hayvanlar iç güdüleriyle hareket ederler. Insanların yaptıkları kötülükler, uygulamalar, bilinçlı, tasarlayarak yapıldığı  için, çok daha fazla zalimce ve iğrençttir. İnsan denilen varlığın niteliğini en doğru bir şekilde Kur'an'i Kerimin ve tinni süresi belirtiyor. İnsan kiymetini bildi mi ehseni tekvim, yani en güzel, en üstün bir varlıktır. Kiymetini bilmedi mi en aşağılık varlıktır deniliyor. Bundan daha doğru bir ifade olamaz diye  düşünüyorum. Elbette kötü insanlar olduğu gibi iyi insanlar da vardır.  Ama sayıları azdır. İnsan olmak daha doğrusu iyi insan olmak, önce hak hukuk sahibi olmakla olur. Karşılıksız iyilik yapmakla olur. İyi insan cömert olur. Paylaşmasını bilir. Hep bana rab bana demez. İyi insan vicdanlı acıma duygusu olan, merhametli adil bir varlıktır. Zaten  bilim insanları insanı hayvanlardan ayıran en en üstün vasfının vicdan ve acıma duygusu oduğunu söylüyorlar. İnsanların kişiliklerini belirleyen birçok etken vardır. Bunlar, Kalıtım, aile, çevre,  okul, eğitimdir. İnsanı inceleyen ruh bilimcileri Erich From, Alferd Adler insanın yıkıcı yönü olduğu kadar yapıcı, barışçı yönü olduğunu söylüyorlar. Bunda egitimin ve çevrenin belirleyici önemli bir etken olduğunu belirtiyorlar. Bu teoriyi Türk Psikiyatri uzmanı ruh bilimci  prof. Engin Geçtan yazdığı insan olmak adlı eserinde destekleyen görüşler sunuyor.  Gerçekten eğitimin insan kişiliğini olumlu yönde değiştirdiğinin somut durumu, başka bir anlatımla insan evrimı sayesinde  Dünyanın çoğunda savaşların durmuş olmasıdır. Özelikle gelişmiş batı ülkeleri olumlu bir standart geliştirmişler. Ortadoğu'da savaşların hala devam etmesini yetersiz insani ve genel egitime bağlamak mümkündür. İnsanlık tarihi boyunca çok kanlı savaşlar olmuştur. Ayni din mensupları arasında Hiristiyanlar, Müslumanlar kendi içlerinde çok kanlı mezhep savaşları katliamlar yaşamışlardır. Şimdi bu durum Hiristiyan ülkelerde yok olma sürecine girmiştir. Ama maalesef İslam aleminde hala mezhep taasubu ve çelişkisi devam ediyor. Bunu eğitime, insan evriminin bu bölgede yeterli bir gelişim göstermediğinin kanıtı olmasına bağlamak doğru bir değerlendirme olabilir. Asıl şimdi savaşları degil, insanlık için önemli bir sorun olan Kapitalist sistemi sorgulamak gerekir. Zira bu sistem insanın güzel hasletlerinj kaldırıcı, herşeyi para gören, insan ilişkilerini paraya indirgeyen, parayla ölçen, çıkarından, paradan başka birsey düşünmeyen bireyci.kişilikler oluşturuyor. Insanlığın gelişimi açısından bu sistemin kapitalizmin değiştirilmesi veya mutlaka ıslah edilmesi gerekiyor. Bu sistem para insan, tüketen insan, kullan at kültürü oluşturuyor. Oysa özne olan, ruh sahibi olan insanlar için para amaç degil araçtır. Son çözümde kapitalist sistem insani degerleri öne çıkartmayan, bu anlamda insani ve ahlaki bir sistem değildir. İnsanlık tarihi hak ile batılın mücadelesidir. Tarih ders almasını bilmek isteyenler için ibretlerle doludur. Örneğin kanlı Moğol  imparatorluğu nefretle anılıyor. İran Sasani devleti hükümdarı Ruşirevan adaletiyle ün yapmış, örnek olmuştur. Ayrıca İran adil Türk hükümdarlarından Ebubekir Saad'ın çok adil bir hükümdar olduğunu İranlı şair ve yazar Sadi Şirazi yazdığı Bostan adlı eserinde överek söz eder. Bu geçici fani dünyada önemli ve degerli olan şairin dediği gibi baki kalan bu kubbeede hoş bir seda bırakmaktır. Yazıyı bir halk deyişi ile bitirelim: iyilik er kişinin Karrı, kötülük herkesin Karrı.