Geçen hafta 30 agustos'ta 91 yaşında ölen, Mihail Gorbaçov, 26 aralık 1922 de Lenin önderliğinde kurulan, 30 aralık 1991 yılında fesh edilen Sovyet sosyalist cumhuriyetler birliğinin (SSCB) son devlet başkanıydı. 15 cumhuriyetin kısa bir dönemde ayrılmalarının nedeni kuruluşunda yapılan tüzükten dolayı olmuştu. Lenin, Stalin'nin karşı koymasına rağmen, ulusların kaderlerinı tayın hakkını öne sürrerek bu maddeyi koymuştu. Bu madde gereği bu cumhuriyetler isterlerse ayrılabileceklerdi. Leninden sonra gelen, liderler, özelikle Stalin döneminde demokratik olmayan çok katı merkeziyetçi politikalar sonucunda sistem tıkanmaya başladı. Oysa sistem ilk yıllarında iyi işliyordu. Sovyet sistemi teknolojide bazı bakımlardan batı dünyasını geçmişt. son model silahlar, füzeler, üretmişlerdir. Hatta uzayın keşfine bile çıkmışlardı. Ekonomik olarak aç açıkta kimse yoktu. Herkes ekonomik ihtiyaçlarını karşılıyordu. Ulaşım, sağlık, eğitim,kreşler, devlet desdeğiyle bedavaydı. Ama giderek, belki insan tabiatının bir gereği olarak,rahatlık rehavete dönüştü. İnsanlar tembel olmaya başlayınca üretim azalmaya başladı. Böylece sistem durma noktasına vardı. Çünkü ekonom hantalaşmıştı. Üretim tüketimi karşılayamaz hale geldi. Yani arz talebe yetişemiyordu. Bu nedenle, insanlar en basit, normal ihtiyaçlarını karşılamak için bile saatlerce kuyruklarda beklemek zorunda kalıyordu. Ayrıca düşünce açıklamak, fikir ve eleştiri özgürlüğü çok kısıtlıydı. Sisteme aykırı eleştiri yapan suçlanıyordu. Hapis ediliyordu. Bu şartlar altında Mihail Gorbaçov 1985 te Sovyetler birliği kominist partisinin genel başkanı olarak devlet başkanlığına seçildi. Önceleri Maksist ve leninist fikirleri olan Gorbaçov, sistemdeki arızaları görünce sosyal demokrasiye yönelmeye başladı. Glasnost: şefaflık, saydamlık, hesap verebilirlik politikası izlemeye başladı. Bu nedenle Prestroika denilen yeniden yapılanma hareketine başladı. Stalin döneminde yapılan insan hakları ihlaleri gündeme getirildi. İnsan haklarına yapılan saldırıları kınayan, görüş bildiren, kitaplar yazan, bu nedenle hapis yatan, sürgüne gönderilen, Sojenistin gibi ünlü yazarlara iadeyi itibar verildi. Görüş ve düşüncelerini özgürce yazmaya başladılar. Sovyet sosyalist cumhuriyetler birliğinin bir devlet için uzun bir süre olmayan 74 yılda dağılmasının en önemli nedeni, Sovyetler birliğinin kurucu önderi Lenin'in başlangıçta yaptığı hatalar sonucunda olduğu düşünülüyor. Bunun neden sonuç ilişkisini kısaca analiz edelim. Lenin ve sekiz arkadaşı 1898 de Rusya sosyal demokrat partiyi kurdular. Yayın organları iskra (kıvılcım) denilen bir gazeteydı. Bu parti ve gazete bir diktatörlük, yani tek adam rejimi olan çarlığa karşı sert bir muhalefete başladılar. Gazetenin koordinatörü başyazarı, önemli bir siyasetçi ve teorisyen olan Martovdu. Çok geçmeden Rus sosyal demokrat parti görüş ayrılığı nedeniyle Lenin önderliğinde Bolşevikler (Çoğunluk), Martov önderliğinde menşevikler (Azınlık), olarak ikiye bölündü. Bolşeviklerin fikri şiddet kullanarak, çarlığı yıkarak silah zoruyla iktidara gelmekti. Martov ve arkadaşları ise bunun doğru bir strateji olmadığını, iktidara sağlıklı bir şekilde gelmenin devrim değil, evrim sonucunda olmasının daha doğru olacağını savunuyorlardı. Yani çarlık devrildikten sonra bir ara rejimin burjuva liberal bir iktidardan sonra, halk buna hazırlıklı olarak Sosyalist bir rejime geçileceğini ısrarla savunuyorlardı. Ünlü Rus Marksist Plahanov da bu görüşe destek veriyordu. Yine Almanya Sosyal demokrat partisi Marksist genel başkanı ve teorisyeni Karl Kautsky de bu yaklaşımın doğru olduğunu savunuyordu. Kautsky Proleterya dktatörlüğü kitabını yazmıştı. Lenin ise bu kitaba eleştirel olarak çok sert ifadeler kullanarak Proleterya diktatörlüğü ve dönek Kaustky kitabını yazmıştır. Ezcümle Lenin, Stalin ve arkadaşları sosyalist devrimin tepeden inme katı merkeziyetçi silahlı bir darbe ile oluşacağını savunuyorlardı. Martov, Plahonev, Kaustky'nin Bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marks yorumları ise devrime giden yolun özgürlükçü burjuva iktidarından geçerek, ancak demokratik bir sosyalizmle mümkün olacağını savunuyorlardı. Yaşamın bize gösterdiği somut olgu Rusya örneğinde görüldüğü gibi evrim olmadan bir devrimin kalıcı olamayacağı anlaşılıyor.